در راستای برگزاری سلسله نشست هایی پیش از رویداد همایش ملی حکمرانی توسعه در آذر ماه سال جاری، دپارتمان حکمرانی توسعه انجن کارآفرینی کسب و کارهای نوین ایران، نخستین پیش‌همایش تخصصی با عنوان «ساختارهای نهادی و شایستگی مدیران در حکمرانی توسعه» را در روز یکشنبه پانزدهم مهرماه در سالن 22 بهمن صندوق توسعه ملی با حضور اندیشمندان، متخصصان و علاقمندان مسائل توسعه کشور برگزار نمود. در این نشست آقایان دکتر غضنفری عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و رئیس هیئت عامل صنوق توسعه ملی، دکتر مهدی عبدالحمید عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و مدیر دفتر مطالعات بنیادین حکمرانی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی و دکتر ابراهیم شیخ عضو هیئت علمی سازمان مدیریت صنعتی به بیان نظرات خود پیرامون موضوع پرداختند. این نشست به طور همزمان از کانال آپارات دپارتمان حکمرانی توسعه انجمن کارآفرینی کسب و کارهای نوین ایران پخش گردید.
در ابتدای جلسه دکتر غضنفری با تمییز گذاشتن میان سازمانها و نهادها و بین قواعد یا هنجارهای رسمی و غیر‌رسمی تأکید فرمودند در تعریف متداول نهاد، هنجارها یا قواعد یا شیوه های انسانی برای تاثیر گذاری بر رفتار افراد به منظور ساختارمند کردن تعاملات گروه هایی از مردم است و متناسب با این تعریف، عبارت نهادینه کردن را برای این اصطلاح مناسب تر دانستند و اشاره داشتند در امر توسعه باید با تکرار اندیشه ها، مفاهیم نظری و تجربیات موفق، مفهوم توسعه را نهادینه کنیم و تفکرات و تصمیمات را از این طریق به سمت توسعه سوق دهیم.
در ادامه همین بحث بیان داشتند که توسعه با تعویض و یا نامگذاری مجدد سازمانها رخ نمی دهد. بلکه تأسیس سازمانهای مؤثر با انتصاب مدیران شایسته نتایج و دستاوردهای سازمانها و ساختارها را پایدار می کند. چه بسا سازمانهای توسعه ای که در ایران ایجاد شده یا می شوند و به دلیل عدم شایستگی مدیران از مأموریت خود دور می شوند. دکتر غضنفری در ارتباط با موضوع نشست به تبیین مفهوم حکمرانی پراخته و بیان داشتند حکمرانی که با مولفه هایی همچون شفافیت، پاسخگویی و .. تعریف می شود فعالیتهای سازمانی را جهت دهی کرده و حرکت در مسیر سازمانها برای تحقق مأموریت تعریف شده را بصورت تدریجی فراهم می آورد.
دکتر شیخ، سخنران دیگر این نشست، در جریان این گفتگو بیان نمودند دیدگاه ها و اندیشه ها، به نهادها محتوا می دهند و برای ساختارهای نهادی جهت گیری ایجاد میکنند.
شیخ ادامه داد در کشور ایران بیش از 100 سال است که پارلمان با ساختار کنونی تأسیس شده است، سالها است از ایجاد قوه قضائیه و عدالت خانه و دادگاه می گذرد و آیین دادرسی برای دعاوی تنظیم شده است. نهادی تحت عنوان دولت مبتنی بر قانون و قانون اساسی انجام فعالیت می کند و … اما آیا این نهادها توانسته اند بطور بایسته کارکردهای خود را ایفا نمایند؟ وی ادامه داد نهادها به تنهایی عامل تحلیل نیستند و ظرفیت دستیابی به توسعه را ندارند . افکار و اندیشه ها بدون نهادها اثربخش نیستند. این افکار در یک بستر بوجود می آیند و تعامل افکار و نهادها ظرفیت و قابلیت ایجاد می کند.
دکتر عبدالحمید نیز به عنوان سخنران دیگر این نشست در شروع بحث خود اعلام کردند که در ایران همیشه مجادله بین ساختار و عامل وجود داشته است. و این سئوال مطرح بود که سیستم سازی یا کادرسازی کدامیک باید در اولویت قرار گیرد و البته هنوز هم به نتیجه نرسیده است. هرچند تأکید و تمایل بیشتر به سمت کادرسازی بوده است، افراد صاحب سبک، اقتضائات ، شرایط و خلاقیت همگی آروزهایی بوده است که خواسته ایم با کپی برداری از کشورهای دیگر به ثمر برسانیم.
ایشان با بیان اینکه توسعه یک فرایند است تأکید کردند، در غیر اینصورت همه اقدامات ما کوتاه مدت و نمایشی خواهند بود و به جای ایجاد قابلیت ،آرزوهای خود را تدوین میکنیم که محقق نخواهد شد.
وی ادامه داد در ایران نظام سازی به درستی انجام نشده است و ورودی ها، خروجی ها و پیامدها مورد ارزیابی قرار نگرفته و شاخص های دقیقی برای ارزیابی در نظر گرفته نشده است. ابزارهای ما در بوروکراسی قابلیت و کشش بار مسئولیت خواسته شده را ندارند . در توسعه ابزار سازی را با شرایط خود باید انجام دهیم تا از روزمرگی در ادارات و سازمانها جلوگیری کنیم.
در ادامه نشست دکتر شیخ به تحولات 100 اخیر در کشور و تغییرات حکومتی، ساختاری و نهادی پرداختند و با بیان اینکه علیرغم حصول دستاوردهایی در حوزه تحصیلات، افزایش متوسط عمر و افزایش GDP، همچنان در رده کشورهای در حال توسعه یافته هستیم، یکی از عناصر اصلی این عدم کامیابی را نهادها دانستند و تأکید کردند نهادها شرط لازم هستند و کافی نیستند. روابط کم ثبات بین المللی، نبود سامان سیاسی و نحوه جابه جایی قدرت در کشور ، نبود تفکر سیستمی و همه جانبه ، کمبود تفکر استراتژیک و بلند مدت، عملگرا نبودن و … از جمله مواردی است که ایران را در امر توسعه با مشکل مواجه ساخته است.
ایشان ضمن اشاره به تئوری سه شاخکی که تحت عناوینی چون سیاست توسعه طلبانه، انسانهای توسعه گرا و ساختارهای حکمرانی توسعه تعریف می شوند بیان کردند نزدیک شدن به توسعه یافتگی منوط به همزمانی سه عامل یاد شده است.
دکتر عبدالحمید در ادامه گفتگو ضمن انتقاد از رویکردهای قهرمان پروری در ایران اشاره داشتند ما نگاه ساختاری به مسائل حکمرانی نداریم و دچار خطای نوع سوم که همانا تشخیص درست مسئله است، هستیم. ایشان ضمن بیان نحوه تدوین برنامه هفتم پیش از تصویب اذعان داشتند ، ایده اولیه اینگونه بود که نگاه فراقوه ای به برنامه داشتیم و به دنبال تأسیس نهاد راهبر توسعه در برنامه بودیم و حتی بررسی برنامه سناریو محور نیز مورد تأکید بود. لیکن نهایتاً برنامه مجددا ذیل سازمان برنامه و بودجه تعریف گردید.
دکتر غضنفری در ادامه تبیین مفهوم نهاد و نهادینه سازی اعلام کردند تفکر و فهم، نهاد نرم و ساختارها و سازمانها، نهادهای سخت هستند. تفکرات به حدی بلوغ نیافته است که ساختار لازم برای آن ایجاد شود. بنابراین لازم است پیش از نهاد سخت، اندیشه ها و نهادهای نرم را تبیین و نهادینه کنیم. ایشان با بیان اینکه ما در قسمت نهادهای سخت نیز نتوانسته ایم سنجه های درست را بکار ببندیم و ارزیابی درستی از میزان تحقق مأموریتهای سازمانها و ساختارها داشته باشیم ، تحقق توسعه و کارکردها را در یک سه ضلعی با اضلاع، «اندیشه ها و تفکرات» که همانا تفکرات توسعه ای هستند، «ساختارها که نهادهای توسعه گرا می باشند و نهایتا ضلع سوم را نظام سنجش که سنجش توسعه را محقق نماید تعریف نمودند و اشاره داشتند انحراف در نهادهای سخت که پس از سنجش مشخص می شود، ناشی از انحراف در نهادهای نرم است. دکتر غضنفری در ادامه راهبری توسعه را در بالای این سه ضلع ترسیم کردند و ادامه دادند اصل راهبری باعث همسو کردن حرکتها به سمت توسعه می شود و تأکید داشتند چنانچه امر توسعه، راهبر نداشته باشد در جایی رها می شود.
دکتر شیخ نیز ضمن تأیید این دیدگاه افزودند در دنیا دو نوع نهاد اصلی وجود دارد، احزاب حرفه ای و دیوانسالاری. در احزاب افراد برای جامعه سیاسی رشد پیدا میکنند و در دیوانسالاری نظام ارتقا کاملا مشخص و مبتنی بر بوروکراسی و آموزشها و آزمونها است. بنابراین در آن سطح دموکراسی در کشور تعیین کننده مدیران رده سیاسی است، در ایران هیچ سلسله مراتب و تمهیداتی پیش بینی نشده و در سطح دیوانسالاری نیز در تمام سطوح مدیریت حرفه ای کشور مراتب شایستگی مورد توجه قرار نمی گیرد.
دکتر عبدالحمید با مغفول انگاشته شدن حکمرانی در کشور و ساختارهای کشور ، به موضوع عدم وجود کمیسیون حکمرانی در مجلس اشاره نمودند که از تبعات این امر، بررسی مسائل و امور مربوط به حکمرانی در کمیسیون های مختلف دیگر است و به عنوان مصداقی از این موضوع ، به تصمیم گیری درخصوص موضوع حقوق و دستمزد و استخدام نیروهای شرکتی اشاره کردند که در گیر گرو کشی های سوسیالیسم و لیبرالیسم قرار گرفت.
دکتر غضنفری در انتهای بحث ضمن جمعبندی مباحث ارائه شده در این نشست، توسعه را استاندارد کردن زندگی تعریف نمودندو ایشان بیان داشتند باید بپذیریم که جریان علم یک جریان جهانی است. بنابراین مسئله ارزشهای آسمانی و روشهای زمینی را باید برای استاندارد سازی زندگی بشر بطور جدی مطرح کنیم.
